گسترش واحدهای صنعتی، تولیدی و خدماتی و تولید محصولات جدید و متنوع، فرآیندی است كه در جهت ارتقاء سطح كیفی زندگی و بهره گیری هر چه بیشتر مردم از فن آوریهای نوین، توانسته است گام موثری را بردارد ولیكن در انجام فعالیتهای مختلف، بالطبع عوامل زیان آوری وجود دارد كه سلامت كاربران را تهدید می كند. بدیهی است شاغلین در هر حرفه و صنعتی به عنوان نیروهای فعال و مؤثر در امر تولید و بهره بری محسوب می شوند لذا كارفرمایان باید به طور خاصی به سلامت كاربران و ایجاد فضای مناسب با ویژگیهای جسمی و روحی افراد بیاندیشند.
در دنیای كنونی علوم مختلف بخش عمده ای از مشكلات افراد را در سیستمهای كاری گوناگون حل كرده است و در این راستا نیز علوم و فنونی وجود دارند كه از زوایای مختلف، سلامت و بهداشت شاغلین و همچنین كارآیی آنها را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهند، یكی از این علوم، ارگونومی یا مهندسی فاكتورهای انسانی است.
ارگونومی علمی است كه از تطابق هر چه بیشتر كار با كاربر سخن می گوید. با توجه به دامنه وسیع ارگونومی، تعاریف گوناگونی برای این علم ارائه شده است كه البته مفاهیم اصلی تمامی تعاریف مشابه می باشد از جمله:
- ارگونومی علمی است كه انسان و تعامل آنرا با محصولات، تولیدات، تجهیزات، امكانات، روشها و محیط (كار و زندگی) مورد مطالعه قرار می دهد و علیرغم علوم فنی ـ مهندسی (كه عموماً به تكنیكها و فنون می پردازد) به انسان و طراحی وسایل برای افراد تاكید دارد.
- ارگونومی مطالعه علمی افراد (شامل خصوصیات، عادات، محدودیتها) و كار آنها (فعالیتهای جسمی و فكری در ارتباط با كار و تولید و یا فعالیت روزانه) می باشد.
- ارگونومی علم و تكنیكی است كه به آنالیز مسائل شاغلین در محیطهای كار و زندگی آنها پرداخته و سعی در تجزیه و تحلیل ارتباط ها و شرایط و وضعیتهای زندگی و تطابق آنها با نیازها و قابلیتهای انسان دارد.
- ارگونومی علم مطالعه انسانها در حین كاربری و درك ارتباطات پیچیده میان افراد و جنبه های فیزیكی و روانشناختی محیط كار، نیازهای شغلی و روشهای كار می باشد.
- ارگونومی علم اصلاح و بهینه سازی محیط، مشاغل و تجهیزات و تطابق آنها با قابلیتها و محدودیتهای انسان می باشد و دو هدف عمده یعنی ارتقاء سطح بهداشت و افزایش بهره وری را دنبال می كند.
در این علم مباحث گوناگونی مطرح می شود، برای نمونه می توان به چند مورد زیر اشاره كرد:
- ارزیابی كارآیی افراد به كمك مطالعات و بررسیهای فیزیولوژیك
- بررسی فعالیت اندامها در حین كار از دیدگاه اصولی بیومكانیك
- مطالعه زمانهای كار و استراحت
- بررسی ارتباط متقابل بین انسان و محیط كار
- آنالیز كار
- آنتروپومتری و طراحی های آنتروپومتریك
- طراحی ایستگاههای كار به تجهیزات و ابزارهای دستی
- بررسی تاثیرات شرایط محیط كار بر عملكرد دستگاههای مختلف بدن
- آنالیز سیستم انسان ـ ماشین
- ارزیابی كار و سازمان و روابط بین افراد
- طراحی عوامل فیزیكی در ایستگاههای كار
- بررسی میزان خستگی ناشی از كار.
مهندسی فاكتورهای انسانی علمی است میان رشته ای و انسان محور كه معمولاً دو هدف كلی زیر را دنبال می كند:
- الف) ایمنی و بهداشت
- ب) تولید و بهره وری
در حقیقت در عین حال كه به انسان هم از دیدگاه مسائل جسمی و هم روانی و فكری توجه خاصی دارد به كارآیی افراد در جهت تولید و بهره وری بیشتر می اندیشد و به بیان دیگر كاربرد اصول ارگونومی تنها به كارگران محدود نمی شود بلكه منافع آن به طور معنی داری متوجه كارفرمایان نیز می باشد و مشاهدات و مطالعات و سنجشهای انجام شده در مورد میزان افزایش بهره وری، تولید بیشتر، كاهش زمانهای مطرح در ارگونومی بیانگراین است كه تمامی فعالیتهای شغلی به نوعی كارگران را در معرض درجاتی از فشارهای جسمی و روحی قرار می دهد بدیهی است این دسته از تنشها باید در حدودی نگهداشته شوند كه انجام فعالیتهای حرفه ای ، رضایتبخش بوده و بهداشت و سلامت شاغل تهدید نگردد چنانچه تنشهای مذكور بیش از حد فیزیولوژیك و تحمل شاغلین باشد، افزایش میزان خطاها، حوادث و بیماریهای مختلف (مثل سردرد، ناراحتی و درد چشمها، عوارض و آسیب های مزمن ستون فقرات و ماهیچه ها صدمات ناشی از تروماهای تجمعی، آسیبهای ناشی از استرسهای تكراری و ناراحتی های ناشی از حركات ظریف تكراری) رخ خواهد داد.
هدف یك برنامه ارگونومی مهیا كردن محیطی ایمن از طریق طراحی و تطابق امكانات تجهیزات، ماشین آلات، ابزارها و نیازهای شغلی با ویژگیهای شاغلین (مثل ابعاد بدنی، قدرت، توان هوازی، قابلیت پردازش اطلاعات) درسطح انتظارات آنها می باشد. یك برنامه موفق ارگونومی می تواند به طور همزمان سطح بهره وری و سلامت نیروی كار را ارتقاء بخشد.