كره زمین به وسیله اتمسفر گازی شكل كه دارای تركیب معینی است احاطه شده است در این اتمسفر حدود 78 درصد نیتروژن، 21 درصد اكسیژن، 0.93 درصد آرگون، 0.03 درصد دی اكسید كربن و مقادیر ناچیزی نئون، هلیوم، كریپتون، هیدروژن ،گزنون، مواد رادیواكتیو، اكسیدهای ازت و اوزون وجود دارد كه ممكن است در هر محل با چند درصدی بخار آب مخلوط شود مقدار هر یك از این گازها كه از حد معمول بیشتر می شوند و یا هر ماده دیگری غیر از آنها كه در اتمسفر وجود داشته باشد، ماده آلوده كننده یا آلاینده دانسته می شود.

آلاینده ها را می توان بر حسب حالت فیزیكی، تركیب شیمیایی و یا اثرات فیزیولوژیك آن ها تقسیم بندی كرد.

تقسیم بندی آلاینده ها بر اساس حالت فیزیكی:

گازها و بخارات:

بطور كلی گاز به ماده ای گفته می شود كه در بالای درجه حرارت بحرانی خود قرار دارد و بخار به ماده ای گفته می شود كه درحالت گازی در درجه حرارتی قرار دارد كه آن درجه حرارت پایین تر از درجه حرارت بحرانی است و به همین دلیل با افزایش فشار می توان آن را به مایع تبدیل كرد. بیشتر گازها دارای بوی نافذ بوده وحتی در مقادیر ناچیز، پس از انتشار، قابل تشخیص هستند.

برخی از آنها دارای رنگ خاص بوده و در تراكم های معین می توان این رنگ را تشخیص داد. نیز تعدادی از گازها دارای رنگ و بوی خاص نیستند و یا به عبارت دیگر بی رنگ وبی بو می باشند و از این رو وجود آنها به آسانی حس نمی شود این گازها درصورتی كه خاصیت سمی داشته باشند بسیار خطرناكند.                           

افزودن بر داشتن خواص سمی، برخی از گازها اشتعال پذیرند و ممكن است در اثر عدم تشخیص وجود آنها برخورد شعله، آتش سوزی های بزرگ را ایجاد كنند و خسارات جانی و مالی زیادی به بار آورند از این رو ،‌مسئله نشت گاز، جستجو و تعیین مقدار آنها در صنعت اهمیتی ویژه دارد.

مواد معلق:

انتشار و پراكندگی ذرات ذره بینی جامد و یا مایع در یك فاز گازی خاص و یا در هوا، آئروسل نامیده می شود. به این تربیب مواد معلق شامل تمام ذرات گوناگونی است كه در فضای محیط زیست یا محیط كار به صورت آئروسل موجود باشند. براین اساس مواد معلق در برگیرنده گرد و غبار، مه، دود، دمه، مه دود ، افشانه (اسپری) خواهد بود. در مقابل آئروسل، اصطلاح هیدروسل قرار دارد كه به سیستم های پراكنده در آب گفته می شود. سوسپانسیون و امولسیون گونه هایی از هیدروسل هستند.

ـ گردو غبار:

گرد و غبار دراثر جدا شدن و شكستن مواد جامد و تبدیل آنها به ذرات كوچك تشكیل می شود و معمولاً در هوا برای مدتی شناور و معلق می ماند اعمال مكانیكی مانند خرد كردن، اره كردن، شكستن، مته كردن، ساییدن،‌ منفجر كردن و … باعث تولید گردو غبار می شوند این ذرات ممكن است بسیار ریز بوده و از ذرات قابل دیدن با چشم تا ذره بینی و فرا ذره بینی تغییر كند. انتشار و پراكندگی ذرات گرد و غبار درمحیط می تواند برروی افرادی كه با آن تماس می یابند اثر نامطلوب بجا گذاشته و عوارض و بیماریهای گوناگونی ایجاد كند و عوارض و بیماری های حاصله، به جنس گردو غبار، اندازه ذرات، طول مدت استنشاق و حساسیت فردی بستگی دارد.

ـ مه:

مه عبارت است از آئروسلهای قابل دیدن كه به صورت ذرات و قطرات ریز مایع در هوا تولید می شوند مه در اثر تراكم بخار آب در شرایط فیزیكی خاص از نظر دما و فشار ایجاد می گردد. برخی از آلاینده ها در صنعت به شكل مه در هوا منتشر می شوند.

ـ دود:

در اثر سوختن مواد آلی مانند چوب ، روغن ، چربی، بافتهای حیوانی،‌ لاستیك و … تولید می شود و عبارت است از ذراتی كه در اثر سوختن ناقص دارای مقدار زیادی كربن هستند.

ـ دمه (فیوم):

دمه یا دود فلزی عبارت است از ذرات فلزی جامد كه از سطح فلز مذاب خارج شده و در هوا منتشر شوند. تشكیل دود فلزی معمولاً با انجام واكنش شیمیایی مانند اكسیداسیون  همراه است ذرات دود فلزی بسیار كوچك اند و اندازة‌ آنها معمولاً كمتر از یك میكرون(0.2 تا 0.3 میكرون) می باشد به همین دلیل، دودهای فلزی پس از استنشاق می توانند به سادگی به قسمت های پایینی شش ها (حبابچه های ریوی) رسیده و سپس همانندگازها تنفسی به داخل جریان خون سرازیر گردیده و عوارض شدیدی را ایجاد كنند.

ـ مه دود (اسماگ):

دود یا اسماگ اصطلاحی است كه از دو واژه مه و دود (فوگ واسموگ) برگرفته شده و به آلودگیهای  وسیع اتمسفری ناشی از آلاینده های صنعتی و منابع طبیعی اطلاق می شوند.

ـ افشانه (اسپری):

به كار بردن آئروسلها، سوسپانسیون و یا امولسیون ها تحت فشار و به صورت پاشیدنی به نام افشانه شناخته می شوند. دربرخی صنایع به ویژه صنعت خودرو سازی رنگ آمیزی بدنه خودرو به روش افشانه انجام می گیرد و ماده رنگی به شكل ذرات بسیار ریز برروی سطح پاشیده می شود.

(سوسپانسیون: عبارت است از تعلیق ذرات جامد در مایع كه برای مدت كوتاه یا طولانی پایدار و برقرار بماند ثبات و پایداری تعلیق به حبس مواد به كار رفته اندازه ذرات معلق ونیز موجود مواد پخش كننده خیس كننده بستگی دارد. موادپخش كننده خاصیت كشش سطحی را پایین آورده و به پایداری تعلیق كمك می كنند)

(امولسیون: عبارت است از تعلیق ذرات مایع در یك مایع دیگر كه به كمك مواد امولسیون ساز انجام می پذیرد)

تقسیم بندی آلاینده ها بر پایه تركیب شیمیایی

این تقسیم بندی معمولاً براساس چگونگی تركیب شیمیایی انجام می گیرد و گستردگی زیادی دارد به همین دلیل در اینجا به این نوع تقسیم بندی اشاره نمی شود.

تقسیم بندی آلاینده ها بر پایه اثرات فیزیولوژیك 

به طور كلی، تقسیم بندی آلاینده ها بر این پایه نمی تواند رضایت بخش باشد زیرا درمورد گازها و بخارات نوع اثر فیزیولوژیك به تراكم ماده بستگی خواهد داشت بااین حال می تون تقسیم بندی آلاینده ها را بر پایه اثرات فیزیولوژیك به صورت زیر خلاصه كرد:

مواد التهاب آور و محرك:

مواد محرك دارای اثر سوزاننده وتاول آور بوده و سطح مخاط مرطوب را متورم می كنند در مورد اثرات سود ناشی از این مواد گفتنی است كه عامل غلظت دارای اهمیتی بیشتر نسبت به عامل زمان و طول مدت تماس می باشد.

برخی مواد محرك قسمت بالایی دستگاه تنفسی را بیشتر تحت تأثیر قرار داده آسیب می زنند. ازجمله این مواد می توان به آلاینده ها، گرد و غبارهای قلیایی، آمونیاك، اسید كرومیك، اسید فلوئوریدریك، گازهای سولفور و سولفوریك اشاره كرد.

تعدادی از مواد محرك هم قسمت بالایی و هم بافت ریه را تحت تأثیر قرار می دهند  مانند فلوئور، كلر،‌ برم، اكسیدهای كلر، كلرورهای گوگرد،‌ تری كلرورفسفر، پنتاكلرور فسفر، دی متیل سولفات، اوزون و … 

سرانجام برخی مواد، محرك قسمتهای پایینی دستگاه تنفس و حبابچه های ریوی هستند كه عبارتند از: دی اكسید ازت،‌ فسژن، تری كلرور آرمنیك.

تماس شدید با محركهای ریوی حتی می تواند به مرگ حاصل از خفگی منجر شود.

مواد خفگی آور: 

مواد خفگی آور اثر خود را به علت اختلالی كه در اكسیداسیون بافتها ایجاد می كنند ظاهر   می سازند. این دسته از مواد به دو گروه مواد خفگی آور ساده و مواد خفگی آور شیمیایی تقسیم می شوند. 

مواد خفگی آور ساده، گازهایی هستند كه باعث پایین آمدن فشار نسبی لازم جهت اشباع خون از اكسیژن خواهد شد. از جمله این مواد میتوان به دی اكسید كربن، ئیدروژن، متان، اتان، نیتروژن، هلیم، اكسید ازت اشاره كرد.

از سوی دیگر مواد خفگی آور شیمیایی بعلت داشتن اثر شیمیایی، عمل حمل اكسیژن به وسیله خون از ششها را مختل كرده و یا اكسیداسیون بافتها را به هم می زند. منواكسید كربن كه با هموگلوبین تركیب می شود سیانوژن، اسید سیانیدریك و نیتریتها كه از اكسیداسیون بافتها به وسیله كاتالیستها سلولی جلوگیری می كنند از جمله این مواد هستند. 

مواد بیهوشی آور مخدر:

این دسته از مواد اثر خود را به عنوان مواد بیهوشی آور ساده بدون ایجاد عوارض شدید سیستمیك ظاهر می كنند و تعدادی از آنها دارای اثر رخوت آور برروی سلسله اعصاب مركزی می باشند از جمله این مواد هیدرو كربنهای استیلنی، هیدروكربنهای اتیلنی، الكل های آلیفاتیك و استرها را می توان نام برد.

سموم سیستمیك:

• موادی كه باعث آسیب برخی اندامهای داخلی می شوند مانند بیشتر هیدروكربنهای هالوژنه
• موادی كه باعث آسیب دستگاه خونسازی می شوند مانند بنزن، فنلها، تولوئن، گزیلن
• سمومی كه باعث آسیب عصبی می شوند از قبیل : میتل سولفوروكربن ،متانول و تیوفن
• فلزات سمی مانند سرب ، جیوه ،كادمیوم ،منگنز، بریلیوم، آنیتمران، …
• مواد معدنی غیر فلزی سمی از قبیل آرسنیك ،فسفر ، گوگرد ، فلوئور و سلینوم

سایر مواد معلق غیر از سموم سیتمیك:

• گردو غبار های سمی كه ایجاد فیبروز شش می كنند مانند سیلیس و آزبست
• گردو غبار هایی كه ایجاد حساسیت می كنند مانند كربن وسیمان
• مواد محرك مانند اسیدها، قلیاها، كروماتها، فلوئورها
• باكتریها وسایر موجودات ذره بینی